Kasallik tarixi

Parranda grippi – barcha qit’alarda qayd etilgan. Birinchi marta 1878-yilda Italiyada Piranchito tomonidan “tovuqlar vabosi” nomi bilan tasvirlangan. XX asr boshlarida deyarli barcha Yevropa mamlakatlarida aniqlangan. Yuqori patogenli Parranda grippining xo’jalikda paydo bo’lishi halokatli yo’qotishlarga olib keladi.

Yuqish holatlari

Gripp viruslari tovuqlar, o`rdaklar, kurkalar, bedanalar, qirg`ovullar, qushlar va boshqa qush turlaridan yuzaga kelgan. Gripp virusi tarqalishida yovvoyi ko‘chib yuruvchi qushlar katta rol o`ynaydi. Qolaversa, korxona xodimlari ham kasallik qo`zg`atuvchisini bir blokdan boshqa blokning parrandalariga o`tkazishiga tashuvchi bo‘lishi mumkinligi isbotlangan.

Kasallik tezda blok bo`ylab tarqaladi. Kasallikka chalingan parrandalar orasida o`lim darajasi 30% dan 100% gacha ko`tarilishi mumkin.  Parrandalarning haddan tashqari zichligi virusning tarqalishiga yordam beradi. Virusning infeksiyalangan parrandadan uning jo`jasiga tuxum orqali vertikal o’tishi ham isbotlangan.

Kasallangan parrandalar go’ngidan ko’p miqdorda faol virus chiqadi. Infeksiya kirish yo`li og’iz bo’shlig’i, qizilo’ngach, nafas olish yo’llari va kon’yunktiva shilliq pardalari hisoblanadi. Virusni yuqtirish omillari – bu inkubatsiya davrida yoki kasal qushdan olingan infeksiyalangan idishlar (nobud bo’lgan parranda solinadigan aravachalar, tuxum idishlar), ozuqa, tijorat mahsulotlari (go’shti, tuxum, patlar). Virus nozik hujayralarga kirib ko’paya boshlaydi va 6-12 soatdan keyin barcha ichki organlarni egallaydi.

Klinik belgilari

Patogen antigen o’zgaruvchanligi bilan ajralib turadi. Izolyatsiya qilingan shtammning u yoki bu kichik guruhga biriktirilishiga qarab, fermada epizootiyaga qarshi tegishli chora-tadbirlar amalga oshiriladi. Shunday qilib, poligen va monogen shtammlar bilan iqtisodiyot sanitariya holatiga tushadi. Boshqa hollarda, shtammning virulentligini hisobga olgan holda chora-tadbirlar ishlab chiqiladi. Gripp virusining yuqori rekombinatsiya qobiliyatini hisobga olgan holda Grippga qarshi jonli vaksinalardan foydalanish potensial xavfli hisoblanadi.

Virusning ko`payishi ko’plab makro va mikro qon ketishi, shuningdek, parrandaning terlashi bilan ilk belgilarni namoyon qiladi. Gripp klinik ko’rinishi va kechishiga qarab bir necha shakllarga bo’linadi:

fulminant – qisqa inkubatsiya davri (18-26 soat), tez kurs va yuqori o’lim. Kasallikning bu shakli klassik qush vabosi sifatida tanilgan. U quyidagi jarayonlar bilan kechadi:

-Ovqatlanishdan to’satdan bosh tortish;

-Tuxum ishlab chiqarishni to’xtatish;

-Boshning shishishi;

-Tojining siyanozi (синюшность гребня);

-O’lim darajasi 70-100%.

Ichki organlardagi o’zgarishlar

– burun va og’iz bo’shliqlarida juda ko’p yopishqoq yallig’lanish;

– ko’krak va qorin bo’shliqlarining seroz qopqog’ida ko’plab aniq va dog’li qon ketishlar;

– bezli oshqozonda kataral yallig’lanish;

– ichakda esa kataral-gemorragik yallig’lanish;

-O’pkada odatda giperemiya va shish kuzatiladi;

– bosh, bo’yin, ko’krak va ekstremitalarning teri osti to’qimalarida shish.

Emlash

Asosiy tadbirlar kasallikning oldini olishga qaratilgan bo’lib, patogenni kiritish xavfi bo’lgan taqdirda, parrandalar foydalanish bo’yicha ko’rsatmalarga muvofiq o’ldirilgan embrion vaksina bilan emlanadi. Gripp paydo bo’lganda, fermer xo’jaligi karantinga olinadi. Barcha kasal qushlar yo’q qilinadi va klinik jihatdan sog’lomlar emlanadi. Tuxum yo’nalishidagi parrandalar 5 martagacha (3 marta past patogenli H9, 2 marta yuqori patogenli H5) parranda grippiga qarshi emlanadi:

Tuxum yo‘nalishida:

  1. 7 kunlikda – shtamm H9N2 – 0.2 mlg doza.
  2. 29 kunlikda – shtamm H5N1 – 0.5 mlg doza.
  3. 40 kunlikda – shtamm H9N2 – 0.5 mlg doza.
  4. 70 kunlikda – shtamm H9N2 – 0.5 mlg doza.
  5. 100 kunlikda – shtamm H5N1 – 0.5 mlg doza.

Go‘sht yo‘nalishida:

1-6   kun оralig’ida – shtamm H9N2 – 0.2 mlg doza.

Parranda grippi paydo bo’lishining oldini olish uchun parrandachilik fermalari veterinariya va sanitariya qoidalariga rioya qilishlari kerak, bu migratsiya davrida ayniqsa muhimdir.

 

Kasallikdan himoya qiluvchi choralar ro’yxati quyidagicha:

– yovvoyi, sinantrop va suv qushlari aholi xonaki parrandalari bilan aloqa qilishining yoki parrandachilik korxonalari hududiga qo‘nishining oldini olish;

– xonaki parrandalarning hovli hududidan tashqariga chiqishini oldini olish;

– aholi xonadonlaridagi har xil turdagi parranda (tovuq, o‘rdak, g‘oz, kurka) larini alohida saqlashi;

– parranda kasalliklarining oldini olish bo’yicha veterinariya-sanitariya tadbirlarini doimiy amalga oshirib borish;

– parrandachilik korxonasining barcha hududlari va binolarini tozalash va dezinfeksiya qilish;

– parranda go‘shtini veterinar ko‘rigidan o‘tkazish;

– parranda go‘shtini faqat ruxsat berilgan savdo nuqtalarida veterinariya hujjatlari mavjud bo‘lganda sotib olish va sotish;

– parrandalar saqlanadigan bloklarga begonalarning kirishini oldini olish;

– parranda go‘ngini xo‘jalik hududidan uzoqroq masofaga hamda shamol yo‘nalishi teskari hududga chiqarish;

– sanoatda kunlik nobud bo‘lgan parrandalarni shamolga teskari hududda biotermik usulda yoki yoqish orqali zararsizlantirish;

– parrandalarni parvarish qilishda shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish.

 

Akmal Nasirov,

“Parrandasanoat” uyushmasi

Ishlab chiqarish va veterinariya boshqarmasi boshlig‘i