Uy g‘ozlarini o‘stirish bo‘yicha tavsiyalar

Parrandaxona

G‘ozlarni parrandaxonada boqish. G‘ozlar issiqqa talabchan emas, past darajali havo haroratiga chidamli, quruq to‘shamada qattiq sovuqdan ham qo‘rqmaydi. Xo‘jalik tomorqasida g‘ozlarni boqish uchun mavjud binolarni moslashtirish mumkin yoki yangisini qursa ham bo‘ladi. Parrandaxona qurish uchun katta mablag‘ kerak bo‘lmaydi, mahalliy, qurilishdan ortib qolgan yoki eski binolarni buzishdan chiqqan materiallardan ham foydalanish mumkin. Parrandaxona tomini qamish, daraxt shoxlari yoki somon loy bilan yopish mumkin. Polini taxtadan yasagan maʼqul. Poliga yerning o‘zini qoldirish mumkin, lekin tashqaridan 15 – 20 sm baland bo‘lishi kerak. Devorlarini shtukaturka qilib, 20% lik ohak bilan oqlab chiqish kerak. Derazalari poldan 50 sm yuqorida o‘rnatiladi. Yorug‘lik polning ustida 15 lk dan kam bo‘lmasligi kerak. Parrandaxonaga isitish va shamollatish (ventilyatsiya) uskunalari o‘rnatiladi, setka bilan to‘sib 50 – 150 boshga mo‘ljallab xonachalarga bo‘linadi. Xona toza, quruq va yaxshi shamollatiladigan, yelvizaksiz bo‘lishi kerak. Yelvizak va namlik g‘ozlarning mahsuldorligiga salbiy taʼsir etadi. Parrandaxona havosini 1 soatda 8 marta to‘liq almashtirish kerak. Xonaning balandligi o‘rtasida 2 m., devor oldida 1,7 m. bo‘ladi.

To‘shama. To‘shama uchun xo‘jalikdagi qipiq, qirindi, somon, torf, maydalangan makkajo‘xori so‘tasi, kungaboqar va tariq luzgalarini ishlatish mumkin. To‘shama quruq, toza, nam ko‘taradigan, mog‘orlamagan bo‘lishi kerak. Bir bosh g‘ozga bir yilga 40 kg to‘shama kerak bo‘ladi. G‘ozlarning sog‘ligi va holati, xonaning harorati va namligi taʼsir etuvchi to‘shamaga bog‘liq.

G‘ozlar to‘shamasi nam bo‘lsa patlari ifloslanadi, xurpayib qoladi va tanasi issiqligini yaxshi saqlay olmaydi. Shu bilan birga ozuqa sarfi ko‘payadi, organizmning tashqi muhit taʼsiriga qarshiligi kamayadi, g‘ozlarda shamollash alomatlari paydo bo‘lishi mumkin. G‘ozlarni shamollashdan quruq to‘shama saqlashini esdan chiqarmaslik kerak. Kunlar soviy boshlaganda, to‘shamani solishdan oldin polning 1 m2 joyiga 0,5 – 1 kg hisobida maydalangan quruq ohak sepiladi, so‘ng qipiq, maydalangan makka so‘tasi, somon, qirindi va boshqalar, qalinligi 5 sm.dan kam bo‘lmagan va 15 sm dan ko‘p bo‘lmagan to‘shamalar solinadi. Ularning ustiga suvdon, yemdon va uyalar o‘rnatiladi. Agar to‘shamada namlik paydo bo‘lsa, ana shu joyi olib tashlanadi va maydalangan quruq ohak bilan sepib, yangi to‘shama solinadi. To‘shama g‘ozlar partiyasi almashganda yoki mavsum (bahor yoki kuz) tugaganda to‘liq almashtiriladi.

Harorat rejimi. G‘ozlar tanasi qalin va issiq parlar bilan qoplanganligi uchun sovuq haroratdan yaxshi saqlanadi. Ular parrandaxona harorati –10oS bo‘lganda, vaqtinchalik –25oS bo‘lganda ham chidaydi. Lekin past haroratda ayniqsa nasl (urchish) mavsumida g‘ozlar tuxum bermay qo‘yadi, shuning uchun parrandaxona tirqishlari yaxshilab yopilib, issiqlikni yaxshi ushlaydigan bo‘lishi kerak. Parrandaxona harorati –4 – 5oS dan sovuq bo‘lishi kerak emas, aks holda tuxumlar muzlab qoladi va inkubatsiya davrida jo‘ja ochib chiqmaydi.

Yorug‘lik rejimi. G‘ozlar odatda tabiiy yorug‘likda fevral oxirlarida yoki martning boshlarida tuxum qo‘yishni boshlashadi. Agar yanvar oyidan yorug‘likni 14 soatgacha uzaytirsak (elektr yorug‘lik ertalab 6 da yoqiladi va soat 20 da o‘chiriladi) va xonada issiqlikni saqlab tursak, ulardan tuxumni yanvarning oxiridan yoki fevralning boshlaridan olish mumkin. Sunʼiy yorug‘likdan tabiiy yorug‘lik 14 soatga yetgunga qadar foydalaniladi.

Zichligi. G‘ozlarning har bir boshi uchun muqim turar xonalarida 1 m2 va harakatlanuvchi uychalarda 0,5 m2 pol maydoni ajratiladi. Joylashtirish zichligining meʼyori klimatik sharoitlardan kelib chiqadi. Masalan, O‘zbekiston sharoitlarida parranda kuni bilan tashqarida sayr maydonchasida yurgani uchun parrandaxonaga joylashtirish zichligi 1 m2 ga 2,5 bosh parranda hisobida ajratiladigan pol maydoni yetarli bo‘ladi.

Inventar va uskunalar. G‘ozlar uchun yemdonlar shunday yasaladiki, ulardan yemlar yerga to‘kilib, sarfi ko‘paymaydigan bo‘lishi zarur. Yemdonlar yengil va ishlatishga qulay bo‘lishi kerak. Ularni taxtadan, fanerdan yoki boshqa materiallardan yasash mumkin. G‘ozlarni oziqlanish vaqtida bir-birini bosib tashlamasliklari uchun yemdonlarni shunday qo‘yish kerakki, barcha g‘ozlar bir vaqtning o‘zida yemdonlardan oziqlanish imkoniga ega bo‘lsin. Mineral qo‘shimchalar (graviy, ozuqabop ohak, chig‘anoq va boshqalar) uchun bo‘limlarga bo‘lingan yemdonlar qo‘yiladi. Yemdonlar yerdan 20 sm balandlikda osib qo‘yiladi. Ko‘k o‘tlar berish uchun yasel tipidagi yemdonlar yasaladi. Yemdonlar har doim toza bo‘lishi shart.

Suvdonlar. G‘ozlarga suv berishda yog‘och, sement tog‘oralar, chelak yoki boshqa idishlar qo‘llaniladi. Tog‘aralarni diametri katta metall trubalardan ham yasash mumkin. Suvdondagi suv sachrab yerni va to‘shamani ho‘l qilmasligi uchun ularga metall yoki yog‘och setkadan to‘siqlar qo‘yiladi. Qishda suv muzlab qolmasligi uchun suvdonlarga vaqti-vaqti bilan issiq suv quyib turiladi yoki imkon bo‘lsa ular oqava suvga ulanadi. Yozning issiq kunlarida suv yetishmasligidan barcha g‘ozlar kasallanishi mumkin.

Uyalar. G‘ozlar uyalarda tuxum qilishga o‘rganishi uchun tuxum qilish mavsumidan bir oy oldin uyalar devor tagiga qator qilib, 2 – 3 bosh g‘ozga bir uya hisobida joylashtiriladi. Agar uyalar yetishmasa g‘ozlar tuxum qilish uchun panaroq joy qidira boshlaydi. G‘ozlar asosan erta saharda tuxum qiladi. Tuxumlar ifloslanmasligi uchun kechqurun yerga yangi to‘shama solib chiqish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Uyalarni sovuq devorlarga tirab qo‘yish va yorug‘lik kuchli bo‘lgan yerlarga joylashtirish tavsiya etilmaydi.

Uyalarning ichki hajmlari quyidagicha: eniga – 0,4 – 0,5 m, uzunligi – 0,65 m, balandligi – 0,6 – 0,65 m, ostonaning balandligi – 0,01 m. Uyalar taxta, faner, gorbil yoki boshqa yaroqli materiallardan yasaladi va ular shunday o‘rnatiladiki, kuzatish va tuxum terish, uyani tozalash vaqtida to‘shamani almashtirish imkoni bo‘lsin. Uya tagi taxtadan qilinadi.

Sayr maydonchasi. Shaharchalarga yaqin joylarda g‘ozlarni dalaga qo‘yib yuborib boqishning iloji yo‘q, bunday joylarda atrofi to‘silgan sayr maydonchasi hosil qilinadi. Yangi o‘rilgan ko‘k o‘tlar alohida beriladi, maydalangani ratsion qorishmasi hajmidan 40 – 50% miqdorida yemga aralashtirib beriladi. G‘ozlar cho‘milishi uchun idishlar moslashtiriladi va vaqti –vaqti bilan idishlar suv bilan to‘ldirib turiladi.

Sayr maydonchalarining kattaligi parrandalar uchun quyidagicha: bir bosh g‘oz jo‘jalari uchun – 1 m2, bir bosh yosh g‘ozchalar uchun – 5 m2, bir bosh katta (yetuk) g‘ozlar uchun – 15 m2. Sayr maydonchasi binoning janubiy tomonida bo‘lishi kerak. Sayr maydonchasida quyoshdan va yomg‘irdan himoya qiladigan uchun shiypon bo‘lsa maqsadga muvofiq bo‘ladi.

O‘tloq va suv havzalari. G‘ozlarni suv havzasi bor o‘tloqda boqish ular organizmining umumiy holatiga ijobiy taʼsir etadi. G‘ozlar bir kunda 2 kg ko‘k massa isteʼmol qilishlari mumkin. Tuxum qo‘yib bo‘lgandan keyin g‘ozlar o‘tloqqa chiqarib yuboriladi. G‘ozlarga o‘tloq sifatida suv bosib yotgan yerlar, suv chiqmaydigan yerlar, jarliklar, botqoqliklar hayvonlar uchun yaroqsiz bo‘lgan o‘tloqlardan foydalanish mumkin. G‘ozlar o‘tloqda katta miqdorda ko‘k massa isteʼmol qilganliklari uchun ozuqaga bo‘lgan talabini to‘la qondirishi mumkin. Ozuqa sarfini tejash uchun boshoqli donlar hosili yig‘ishtirib olingan yer maydonlarida g‘ozlarni boqish katta foyda beradi. Ular yerga to‘kilgan donlarni terib isteʼmol qilib, tez semiradi. G‘ozlar o‘tloqda ko‘proq vaqt bo‘lishlari, ko‘k massa va boshqa ozuqalarni isteʼmol qilishlari uchun ularni suv bilan taʼminlash kerak bo‘ladi. Agar o‘tloqning yaqinida suv manbai va quyosh nuridan himoya qiladigan butalar, daraxtlar va boshqa o‘simliklar bo‘lmasa, unda ko‘chma shiypon va suvdonlarda suv qo‘yiladi.

G‘ozlar to‘g‘risida, agar suv havzasi bo‘lmasa g‘ozlarni ko‘paytirish foydasiz va inkubatsion tuxumlari sifatsiz bo‘ladi, degan xato tushuncha bor edi. Albatta, toza oqava suv, qirg‘oqdagi barra o‘tlar g‘ozlarni boqish uchun juda yaxshi sharoit hisoblanadi. Biroq ilmiy tekshirishlar va yirik g‘ozchilik fabrikalarining tajribasi shuni ko‘rsatadiki, g‘ozlarni suv havzalarisiz ham samarali boqish mumkin. Yaxshi ozuqa va parvarish natijasida g‘ozlardan, yiliga 50 dona yuqori sifatli inkubatsion tuxumlar olib, samarali natijalarga erishish mumkin.

G‘ozlarni parvarishlash. G‘ozlarni parvarishlashda asosiy ko‘rsatkichlardan biri bu yuqori mahsuldorlik va kasalliklarning oldini olish hamda bu parrandaxonaning tozaligidir. Bahorning issiq kunlari kirib kelishi bilan yilda bir marta parrandaxona eski to‘shamasi va go‘ngidan tozalanib tashqariga chiqarib tashlanadi. Devorlari chang va iflosliklardan tozalanadi va yangi so‘ndirilgan ohak bilan oqlab chiqiladi. Uyalar va boshqa uskunalar ham ohak bilan oqlanib chiqiladi, suvdon va yemdonlar qaynoq suvda eritilgan 2% li kaustik sodasi bilan yuviladi. Yoz mavsumida g‘ozlarni kechasi parrandaxonaga kiritish shart emas. Qish mavsumida yaxshi ob-havo bo‘lganda, ular sayr maydonchasiga chiqariladi. Qishning sovuq kunlari soat 11 larda qisqa vaqtga chiqariladi.

Linka. Parranda tanasidagi pat qoplamasining almashishini linka deyiladi. Patlar eskirib, uchlari yeyilib, rangi namlikdan, quruqdan va quyosh nuridan kuyib, o‘z sifatini yo‘qata boshlaydi va parrandaning uchish qobiliyatiga ham salbiy taʼsir ko‘rsatadi. Shuning uchun parrandalarning eski patlari to‘kilib, o‘rniga yangi va sifatli patlari o‘sib chiqadi. Linka yuvenal (yosh parrandada) va mavsumli bo‘ladi. Yuvenal linka turli parrandada turlicha yoshda bo‘ladi. Jo‘jalarda 30 – 45 kunligida boshlanadi va olti oyligida yoshida tugaydi. Suvda suzuvchi parrandalarda kechroq, 60 – 70 kunligida boshlanadi, lekin tezroq, 2 – 3 oydan keyin tugaydi. Katta yoshdagi parrandalarda linka parranda yoshiga bog‘liq emas, u yil mavsumiga bog‘liq bo‘lib, odatda, yoz yoki kuzda o‘tadi.

G‘ozlarni pat va parlarini yulish. Katta g‘ozlarning pat va parlari bir yilda ikki marta yulinadi. Birinchi marta – linka belgilari boshlanayotganda (may oxiri – iyun boshlarida), ikkinchisi – 7 – 8 haftadan keyin (iyul oxiri – avgust boshlarida). Yiliga ikki mavsumda tuxum olinsa, unda bir yilda bir marta yulinadi: may oxiri

• iyun boshlarida. Yosh g‘ozlarni boqishda ikki marta: birinchi bor – 70

• 80 kunligida yoshida, ikkinchi marta – 120 – 130 kunligida yoshida patlari yulinadi.

Yosh g‘ozlarning pat-parlari birinchi marta 60 gr.gacha, ikkinchi marta 100 gr. gacha yulinadi. Katta yoshdagi g‘ozlardan bir yulishda 120 – 150 gr. Pat-parlar yulinadi, shundan 38 – 40 gr.i parlardir. Tabiiy linka vaqtida g‘ozlarning pat-parlarini yulish og‘riqsiz kechadi, chunki eskirgan patlar tagidan yangi yosh patlar o‘sib chiqayotgan bo‘ladi.

Galada hamma g‘ozlar ham bir vaqtda linkaga kirmaydi. Yulish vaqtida linkasi oldin boshlangan g‘ozlarga ahamiyat beriladi va yangi chiqqan patlari hali yaxshi rivojlanmaganligi uchun ularni yulib bo‘lmaydi. Agar yangi o‘sib chiqqan patlari katta bo‘lib, eskilaridan ajratish qiyin bo‘lsa, ularning bir nechtasi yulinib, patlarning asosi ko‘riladi. Agar quruq va shaffof bo‘lsa, unda patlar rivojlangan bo‘ladi, agar patlar asosi qonga to‘lgan bo‘lsa, bu yosh o‘sayotgan patlar bo‘ladi. Yosh patlarni yulib bo‘lmaydi, chunki ularning parlari yaxshi o‘smagan (rivojlanmagan) bo‘ladi va pat kerakli miqdorda egiluvchan emas.

G‘ozlarning patlarini yulishdan 3 – 4 kun oldin va keyin stressga qarshi qo‘shimcha vitaminlar – 1 kg ozuqaga vit. A – 20000 IE, D3 – 2000 IE, K – 8 mg, V1 – 3, V2 – 8, V3 – 20, V5 – 50, Ve – 7, Vs – 1,5, biotin – 0,2, Vi2 – 0,02, xolinxlorid – 1500 va S – 50 mg miqdorida qo‘shiladi. Vitaminlar berishning imkoni bo‘lmaganda 1 kg ozuqaga 100 mg askorbin kislotasi qo‘shiladi.

Patlar va parlarni yulish va ularni yig‘ish tayyorgarligi xo‘jalikdagi yulinishi kerak bo‘lgan g‘ozlar bosh soniga bog‘liq. Bir kun oldin g‘ozlarga suv havzasida cho‘milib, patlarini chang va kirlardan tozalab olishiga imkon beriladi. Ertalab tushgacha patlarini yulib bo‘ladigan hajmda g‘ozlar soni qoldiriladi. Patlari yulib bo‘lingan g‘ozlar sayr maydonchasida qoldiriladi yoki o‘tloq uzoq bo‘lmasa, o‘tloqqa chiqarib yuboriladi. Pati yulingan g‘ozlarni pati yulinmaganlarga aralashtirib bo‘lmaydi, chunki tez-tez quvlash, ularni ajratib olish va boshqa harakatlar ularga salbiy taʼsir etadi. Hamma g‘ozlarning pati yulib bo‘lingandan keyin ular bir galaga birlashtirib yuboriladi. G‘ozlar patlarini yorug‘, qulay xonada yulish mumkin. Patlarni yulish jarayonida ehtiyot bo‘lib, bu ish eʼtibor bilan va xotirjam bajariladi, chunki g‘ozlar tabiatan asabiy bo‘ladi va zichlikka toqat qila olmaydi.

Patlarni yulish quyidagi tartibda o‘tkaziladi: yuluvchi taburetkaga yoki stulga o‘tirib, g‘ozning kuragini yerga va oyoqlarini o‘zidan nariga qaratib tizzasiga yotqizadi. Oyoqlari boylab qo‘yiladi yoki chap qo‘li bilan ushlab turiladi, o‘ng qo‘li bilan bo‘ynining pastidagi mayda pat va parlarni yulishni boshlaydi. Bu yerlardan parlar to‘liq yulib olinmaydi, siyraklashtirib olinadi. Yulingan joyi yalang‘och bo‘lib qolishi kerak emas. Qanoti, dumi, bo‘ynining yuqori qismi, yelkasi va oyoqlaridagi patlari qoldiriladi. Bo‘yin qismini yulayotganda, chap qo‘lning tirsagi bilan g‘oz ushlab turiladi. Ayniqsa qanotlari kuragiga qattiq qisilib turishi kerak, chunki parranda chiqib ketishga harakat qilib, qanotlarini qoqa boshlaydi, bunda g‘oz jarohat olishi mumkin.

Patlarni yulishni boshlashdan oldin, o‘ng qo‘l bilan bir necha marta qorin qismidagi patlar yo‘nalishiga qarshi tomonga yurgiziladi, bunda patlardagi chang tozalanadi, terisi sog‘lomligi, jarohatlar yo‘qligi va yangi yosh patlar o‘sayotibdimi, yo‘qmi aniqlanadi. Patlarni yulish ko‘krak suyagi kilining oxiridan boshlanadi. Qorinning orqa qismidagi patlari yulinib bo‘lgandan keyin old qismidan vilochkovo tagidagi chuqurlikkacha yulinadi. So‘ng orqa kismi kuragi va bo‘yinlari yulinadi. Patlari bilan parlarini birga yulib bo‘lmaydi.

Respublikamizda g‘ozlarning patlarini yiliga ikki marta yulish mumkin. Ikkinchi marta patlari to‘liq o‘sib bo‘lgandan keyin yulinadi. Tashqi muxit issiq bo‘lganda va patlari to‘liq o‘sib bo‘lgandan keyin (pati o‘sib chiqqandan 20 kundan so‘ng) g‘ozlarda qisman linka boshlanadi, bunda tanani qoplab turgan patlar almashadi. Qanot, dum, oyoq, yelka patlari ikkinchi marta almashmaydi. Patlari ikki marta yulinganda g‘ozdan 240 – 300 gr. Pat va parlar olish mumkin.

Patlarni yulish jarayonida g‘ozlar o‘zlarini tinch tutishadi. Patlari yulib bo‘lingandan keyin kun davomida g‘ozlar asabiy va qo‘rquv holatida bo‘ladi. Lekin bu holat tez o‘tib ketadi va g‘ozlar ishtaha bilan ozuqa isteʼmol qilishni boshlaydi. Ikki kun o‘tgandan keyin g‘ozlar ahloqida xech qanday o‘zgarish sezilmaydi. Patlari yulingandan keyin g‘ozlar orasida nobud bo‘lish hollari kuzatilmaydi. Pat va parlar bir kun davomida quyoshda yoki yaxshi shamollatiladigan xonada vaqtida ag‘darib turish yordamida quritiladi.

Jo‘ja olish va tashish. G‘oz jo‘jasini boqish uchun erta olinadi, lekin g‘oz jo‘jasi tuxumdan ochib chiqqandan keyin darhol olib ketiladi yoki 24 soatdan ko‘p bo‘lishi kerak emas. Bir kunlik g‘oz jo‘jalarini tagiga somon, hashak yoki yumshoq material solingan quti yoki savatlarda tashish mumkin bo‘ladi. G‘oz jo‘jalarini birinchi kunlari tana haroratini, jo‘janing ichidagi tuxum sarig‘i qoldig‘ini sarflash hisobiga ushlab turiladi. Kattaroq yoshdagi jo‘jalarni tashishda qutining tagiga qo‘shimcha isitish moslamasi o‘rnatish kerak bo‘ladi. Agar g‘oz jo‘jalari yo‘lda sovuqotgan bo‘lsa, unda xona haroratini 30oS gacha ko‘tarish kerak bo‘ladi, aks holda shamollashdan birinchi ikki hafta ichida jo‘jalarning ko‘pchiligi nobud bo‘ladi. G‘oz jo‘jalari dastlabki davrda, yaʼni 10 – 15-kunlari yaxshi saqlangan bo‘lsa, bundan buyog‘iga ozuqa yetarli bo‘lib, o‘tloqda boqilsa umuman nobud bo‘lmaydi.

Parranda go‘ngi. G‘oz go‘ngini (to‘shama bilan go‘ng) tomorqada o‘g‘it sifatida ishlatish kerak bo‘lsa, unda g‘ozlarni boqish jarayonida vaqti–vaqti bilan oddiy yoki ikki superfosfatni to‘shama ustiga sepib turish kerak bo‘ladi. O‘g‘it haftada bir marta sepiladi: g‘ozxona polining 1 m2 yeriga oddiy superfosfat – 400 gr., ikki superfosfat – 200 gr. O‘g‘itni mineral moddalarga boyitishdan tashqari, superfosfat namlanib qolgan to‘shamani quritadi va ammiak gazining katta miqdorda ajralib chiqishining oldini oladi.

Yosh g‘ozlarni oziqlantirish

Yosh g‘ozlar omuxta yem va yangi uzilgan ko‘k o‘tlar, omuxta yemning nam qorishmasi, obrat, qaynatib pishirilgan kartoshka va ko‘katlar bilan boqiladi. Birinchi uch kun davomida maydalangan makkajo‘xori doni, qobig‘idan ajratilgan va maydalangan arpa uni yoki boshqa don, bug‘doy kepagi hamda maydalangan ko‘k o‘tlar beriladi. Uchinchi kunidan boshlab g‘oz jo‘jalari omuxta yem va ko‘k o‘tlar bilan boqiladi.

Yosh g‘ozlar uchun omuxta yemni donlar, o‘simliklarga va hayvonlarga oid oqsilga boy ozuqalar, beda uni, quruq xamirturush (drojji) va mineral qo‘shimchalardan tayyorlanadi. Ular uchun maydalangan no‘xat yaxshi oqsil ozuqasi hisoblanadi.

Yosh g‘ozlarga no‘xat, beda va boshqa ko‘k o‘tlar sersuv vaqtida, ertalab va kechqurun yangi o‘rib beriladi. G‘ozlar suvi qochgan, yo‘g‘on bandli va yerga yotib qolgan o‘tlarni yaxshi isteʼmol qilmasliklarini yoddan chiqarmaslik kerak. Yangi o‘rilgan o‘tlar darrov g‘ozlarga beriladi, bir qismi maydalab (2 – 3 sm), omuxta yemga aralashtirib beriladi. Yangi o‘rilgan, maydalanmagan o‘tlar kechasi yeyish uchun kechqurun yemdonlarga solib qo‘yiladi. Alohida yemdonlarda mineral qo‘shimchalar va mayda toshlar doimo bo‘lishi kerak.

Yosh g‘ozlarni omuxta yem va ko‘k o‘tlar bilan bir kunda bir boshga o‘rtacha sarfi meʼyoriga rioya qilgan holda oziqlantirish maqsadga muvofiq bo‘ladi.

Bir kunda bir boshga omuxta yem va ko‘k o‘tlar taxminiy sarfi

Katta yoshdagi g‘ozlarni oziqlantirish

G‘ozlarni boqishda shaxsiy tomorqada va kichik fermalarda arzon mahalliy ozuqalardan – ko‘k massa, sabzi, kartoshka, qovoq, karam bargi, sholg‘om, lavlagi, ildizmevalilar bargi, beda va o‘t uni, omuxta siloslardan foydalanish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Ratsion tarkibi ularning mahsuldorligiga, yil mavsumiga va xo‘jalikdagi mavjud ozuqaga bog‘liq. Parrandani boqishda nasl oldi mavsumi va nasl mavsumida oziqlantirishga alohida eʼtibor beriladi. Tuxum qo‘yish mavsumiga tayyorgarlik ko‘rila vaqtda g‘ozlar nasl mavsumidagi ratsion bo‘yicha boqiladi. Qishda ko‘proq ozuqalardan sulu maʼqul keladi. Makkajo‘xori va arpa donlari bilan boqilganda naslli parranda tez semirib, badanini yog‘ bosib ketadi. Tanasini yog‘ bosib ketgan g‘ozlarda go‘sht chiqindilari hajmi ko‘payadi. Bunday g‘ozlar urug‘lanmagan tuxum beradi. Lekin tanasini yog‘ bosib ketishining oldini olaman deb, g‘ozlarning ozib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Faqat yaxshi semizlikdagi parrandaning mahsuldorligi yuqori bo‘ladi. Shuning uchun mahsuldorlik mavsumiga tayyorgarlik ko‘rilayotganda donli ozuqalarga ko‘proq beda yoki turli o‘tlar pichani, bug‘da yumshatilgan beda, silos va ildizmevalilar (kartoshka, lavlagi, sabzi) qo‘shiladi. Kartoshkani xomligicha maydalab berish mumkin. Ratsion tarkibida dukkaklilar (no‘xat, yasmiq), kunjara, shrot hamda kelib chiqishi hayvonlarga oid ozuqalar hajmini ko‘paytirish mumkin. Nasl mavsumi fevral – mart oylari boshlanadi. G‘ozlarga bir kunda 3 – 4 mahal ozuqa beriladi, shulardan ikki mahal nam qorishma, kechasiga don beriladi. G‘ozlar organizmida mahsuldorlik davrida mineral modda almashinuvi kuchayadi, shuning uchun kerakli miqdorda kalsiy, fosfor va natriy moddalarini qabul qilish kerak bo‘ladi. Ratsionga maydalangan chig‘anoq, ozuqabop ohak va bor 2,6 – 3 %, ftorsizlantirilgan fosfat – 0,8 – 3 %, osh tuzi 0,5 % gacha qo‘shiladi.

Tirik vazni 5 – 5,5 kg bo‘lgan g‘ozlarga taxminiy ratsion (1 boshga 1 kunda gr.da):

Xo‘jalikda ozuqa komponentlari mavjud bo‘lsa, omuxta yemni o‘zingiz tayyorlashingiz mumkin. Quyidagi jadvalda katta yoshdagi g‘ozlar uchun omuxta yem tarkibi berilgan. Maxsus omuxta yem tayyorlash zavodlari, sexlarida tayyorlangan omuxta yemdan g‘ozlarga mahsuldorlik davri uchun PK – 1 (tovuqlar uchun) ni tavsiya etish mumkin. Ularning tarkibida 16 – 17% oqsil, 1,05 – 1,09 MDj energiya almashinuvi mavjud.

Katta yoshdagi g‘ozlar uchun omuxta yemning taxminiy tarkibi (1 boshga 1 kunda gr.da):

Bahor boshlanishidan g‘ozlarga ko‘k massa berish boshlanadi. U tuxum mahsuldorligini va urug‘lanishni ko‘taradi. Maydalanmagan ko‘k massa yasel tipidagi yemdonlarga solinib g‘ozlarning bir boshiga 1 kg ko‘k massa hisobida beriladi. Omuxta yemga aralashtirib beriladi. Ko‘k massa yosh va o‘zagi qotmagan bo‘lishi kerak. Yosh o‘simliklarning quruq modda hisobidagi yengil xazm bo‘luvchi oqsillar to‘yimliligi va tarkibi bo‘yicha omuxta yemga yaqin, lekin biologik xususiyatlari qimmatli hisoblanadi: unda omuxta yemga nisbatan aminokislotalar, vitaminlar va mineral moddalar ko‘p miqdorda bo‘ladi. Ayniqsa ko‘k massa karotin manbai hisobida qadrlidir. Ko‘k massa tarkibida estrogen moddalar bo‘lib, erkak va urg‘ochi g‘ozlar urchitish va urchish sifatlarini oshiradi.

Erta bahorda g‘ozlarni o‘stirilgan donlar bilan boqish yaxshi foyda beradi. Buning uchun taxta, fanerlardan devorlari 3 – 4 sm balandlikdagi quti yasaladi. Qutini ichiga 2 – 3 sm qalinlikda don to‘ldiriladi. Ustidan suv quyilib qutilar issiq va qorong‘i joyga ustma-ust qo‘yiladi. Don o‘sishni boshlaganda, ular yorug‘likka olib chiqiladi. Ko‘kat tez o‘sishini boshlaydi va balandligi 7 – 10 sm bo‘lganda, ehtiyotkorlik bilan uning usti qaychi bilan kesib olinadi. Tagiga yana suv sepiladi, bir qo‘yilgan dondan uch martagacha hosil olish mumkin.

Mahsuldorlik mavsumida g‘ozlarni o‘tloqda va suv havzalarida boqish mumkin. O‘tloqda chegaralangan va erkin boqishni tashkillashtirish mumkin. O‘tloqda boqilayotgan g‘ozlar mahsuldorlik mavsumida taxminan 1 kg. gacha ko‘k massa va qo‘shimcha har kuni 200 – 250 gr. omuxta yem isteʼmol qilishi kerak.

Mahsuldorlik mavsumi tugagandan keyin g‘ozlarga beriladigan yuqori kaloriyali ozuqalar kaloriyasi pastroq va tarkibi oddiyroq ozuqalarga almashtiriladi. Tuxum berish mavsumi tugagandan keyin (iyul – sentyabr) g‘ozlarni yaxshi o‘tloqlarda boqib, omuxta yem hajmini 80 – 100 gr. va donlarni 40 – 50 gr.gacha kamaytirish mumkin.

G‘ozlarning mahsuldorlik va mahsuldorsiz mavsumlarida omuxta yem bilan ko‘k ozuqalar nisbati quyidagi jadvalda ko‘rsatib berilgan.

Omuxta yem va shirali (ko‘k) ozuqalarning g‘ozlar mahsuldorligiga bog‘liqligi:

Mahsuldorsiz mavsumda g‘ozlarni donli ozuqalarsiz ham boqish mumkin. Shirali uglevodlik ozuqalardan maksimal darajada foylalaniladi. Bunda bir bosh g‘ozning bir kunlik ratsionini 650 – 950 gr. ozuqa tashkil etadi.

Hazmi yengil bo‘lishi uchun ildizmevalilar xom tarzda, kartoshka pishirilgan holatda beriladi. G‘ozlar yumshoq ozuqani yaxshi isteʼmol qilishini hisobga olib, beda va o‘tlar uni, pichanlarni dimlab (bug‘latib) berish tavsiya etiladi. Mineral ozuqalarni alohida yoki ozuqaga aralashtirib berish ham mumkin. Mahsuldorsizlik davrida ratsionga chig‘anoq, bo‘r, suyak uni, osh tsuzi (yodlangan) qo‘shiladi. Qishda shirali ozuqaning bir qismi bir kunda bir boshga 200 gr. pichan bilan almashtiriladi. Shirali ozuqalar o‘rnini omuxta silos bilan qoplash mumkin.

G‘ozlar uchun silos tayyorlash retsepti:

To‘ldirilgan transheya somon bilan 15 – 20 sm qalinlikda yopiladi, shibbalanadi va 5 – 6 kunga qoldiriladi, keyin yana shibbalanadi va plenka tortiladi, ustidan yer bilan yopiladi. Silos 50–60 kundan keyin ishlatishga tayyor bo‘ladi. G‘ozlarga maydalangan holda bir kunda 500 gr.dan silos va 100 – 150 gr. ozuqa konsentrati beriladi. Mahsuldorlik davrida silos hajmi 150 – 200 gr.gacha tushiriladi. Silosni berishdan oldin 5% bor va ozuqabop ohak qo‘shish tavsiya etiladi. Yaxshi silosning rangi yashil, yashil-jigar rang, yoqimli hidi bo‘ladi. Silosning nisbiy namligi 60 – 70% ni, kletchatka miqdori 5 dan kam, oqsil – 3 – 4%, sut kislotasi 1 – 1,5%, rN – 4 – 4,5 bo‘ladi.

Parranda uchun ozuqa bilan bir qatorda suv ham katta ahamiyatga ega. G‘ozlar isteʼmol qilgan 1 gr. ozuqaga kun davomida 3,7 gr. suv isteʼmol qiladi.